مقدمه ای جامع برای سی تی اسکن

سي.تي.اسكن چيست؟ 

در توموگرافي كامپيوتري که گاهي اوقات CT scan نيز ناميده مي شود ، از تجهيزات مخصوص x- Ray استفاده مي شود، تا تصاويري از زواياي مختلف بدن ايجاد كند.

 رايانه، اطلاعات دريافتي را براي نشان دادن مقطعي از بافت بدن و اندام ها را پردازش مي كند. تصويربرداري CT مي تواند انواع مختلفي از بافت ها ، مانند ريه، استخوان، بافت نرم و رگ هاي خوني را با وضوح زياد نشان دهد ، كه درآن از تجهيزات تخصصي و كارشناسان خبره، براي ايجاد تصاوير استفاده مي شود. با استفاده از CT، راديولوژيست ها خيلي آسان تر مي توانند مشكلات و بيماري هاي عروقي ، معده، بيماري هاي عفوني، ضربه های ماهيچه اي – اسكلتي را تشخيص دهند. براي افزايش جزييات از تصاوير مقطعي از هر بافت استفاده مي شود.  CT يكي از بهترين ابزارهاي مطالعه قفسه سينه و شكم مي باشد . اغلب براي تشخيص بيشتر سرطان ها، مانند ريه، كبد، و سرطان پانكراتيك ارجحيت دارد و به پزشك اجازه مي دهد كه وجود تومور، اندازه ، موقعيت دقيق، توسعه و پيشرفت تومور را با مقايسه نسبت به بافت هاي هم جوار تشخيص دهد. به همین دلیل آزمون CT  روش تشخيص و درماني مهمي در مشكلات و صدمات مهره اي و آسيب هاي وارده در دست، پا و ساختمان اسكلتي ساخته است. تصوير برداري CT،  در اندازه گيري، چگالي موادمعدني استخوان و تشخيص پوكي استخوان كاربرد دارد. در موارد ضرب ديدگي، CT به سرعت صدمات وارده به كبد، طحال ، كليه و يا هر ارگان ديگر را تشخيص مي دهد.

براي سي.تي.اسكن چه بايد انجام داد؟

شما بايد لباس هاي راحت، گشاد و مناسب بپوشيد، اشياء فلزي مي تواند در تصوير تاثير بگذارد. بنابراين بايد لباس زيپ دار و گيره دار را درآوريد. ممكن است از شما درخواست شود كه سنجاق سر، جواهرات، عينك، سمعك و دندان مصنوعي و هر چيزي را كه در قسمت مورد نظر قرار دارد، در آوريد. هم چنين ممكن است از شما درخواست شود كه براي يك يا چند ساعت قبل از آزمايش از خوردن و آشاميدن خوداري كنيد. زنان باردار حتماً بايد قبل از آزمايش پزشك يا تكنسينرادیولوژی  را آگاه سازند.  

دستگاه CT اسکن چه تجهیزاتی دارد؟

دستگاه سي.تي.اسکن ، ماشين بزرگ، مربع شكل با يك تونل در مركز مي باشد. بیمار بسيار آرام به روي ميزي كه مي تواند به بالا، پايين و به آهستگي به داخل و خارج از مركز اين تونل حركت كند دراز مي كشد. بر روي تيوب دستگاه   X-Ray يك گانتري دوار وجود دارد كه در اطراف بدن بيمار حركت مي كند و تصاويري از بدن بيمار گرفته مي شود. در هنگام حركت تخت، صداهايي از آن ايجاد مي شود. تكنولوژيست مي تواند شما را ببيند و با شما صحبت نمايد. شما در طي آزمون در اتاق تنها هستيد.

اين آزمون چگونه انجام مي شود؟

در بيشتر آزمون ها، CT بسيار شبيه به آزمون هاي x-Ray مي باشد. پرتوهاي X-Ray به صورتي كنترل شده وارد بدن بيمار شده و بافت هاي مختلف ، اين پرتوها را با سرعت هاي مختلف جذب مي كنند. در راديولوژي ساده، هنگامي كه فيلم مخصوص اكسپوز مي شود تصاويري از اندام هاي داخلي بدن ايجاد مي شود. در فيلم هاي CT ، آرايش چندين دتكتور در كنار هم براي اندازه گيري مقدار اشعه X-Ray در برش مورد نظر استفاده مي شود.

درون CT scanner یک گانتری گرداننده كه به يك سمت تيوب X-Ray و آشكارساز قوسي شكل در طرف مخالف آن نصب شده است، پرتوهاي X-Ray در قسمت پروانه اي شكل، از چارچوب دوار تيوب X-Ray منتشر مي شود و آن گاه در اطراف بيمار آشكار مي شوند.هرگاه تيوب X-Ray و آشكارساز 360 درجه چرخيد پرتوها از يك مقطع باريك عبور كرده و تصوير ايجاد مي شود. در طي هر چرخش، اشكارساز حدود 1000 تصوير از عبور X-Ray ثبت مي كند. اين تصاوير توسط رايانه مخصوص، تصاوير دو بعدي از برش اسكن شده را، بازسازي مي كند. ممكن است شما فكر كنيد كه قسمتي  از آن، اسكن به عمل مي آيد مشابه يك قرص نان برشي بسيار باريك باشد. تصوير اين برش ها، توسط كامپيوتر پردازش شده و در نتيجه جزييات تصوير هاي چند بعدي از بدن، به خوبي قابل رويت مي گردد.

در واقع سی.تی.اسکن دستگاهی است که براساس میزان تضعیف اشعه‌ای که از انسان می‌گذرد تصویربرداری می‌کند، یعنی از یک طرف اشعه داده می‌شود و از طرف دیگر اشعه گرفته می‌شود. بعد از آن میزان اشعه ضعیف شده در جهات مختلف محاسبه می‌شود و یک معادله چند مجهولی به دست می‌آید. سپس یک ماتریس با ستون‌ها و سطرهای متعدد تشکیل داده می‌شود و براساس آن Grayscale  یا میزان سایه روشن روی صفحه کامپیوتر یا فیلم تغییر داده می‌شود و به این ترتیب تصویر تولید می‌شود. جالب است بدانید کلمه الگوریتم که برای برنامه‌ریزی دقیق تصویربرداری و سی.تی. اسکن استفاده می‌شود از نام خوارزمی، دانشمند بزرگ ایرانی گرفته شده است. علاوه بر این معادلات چند مجهولی خیام نیز در محاسبات سی.تی. ‌اسکن و ام‌.آر.آی بسیار تعیین‌کننده بوده است.

تكنولوژي سي.تي.اسپيرال، دقت تصاوير را  نسبت به سي.تي. معمولی براي بيشتر بيماري ها افزايش داده است.تكنيك تصويربرداري از رگ ها كه سي.تي.اسپيرال آنژيوگرافي ناميده مي شود، يك روش غير تهاجمي و ارزان تر نسبت به آنژيوگرافي معمولي مي باشد، و به پزشك اجازه مي دهد تا رگ هاي خوني را بدون نياز بيشتر به روش هاي تهاجمي ببيند.

 كلمه سي.تي.اسپيرال از شكل مسيري كه پرتوهاي X-Ray در طول اسكن كردن ، طي مي كنند گرفته شده است. ميز آزمايش با سرعت ثابت، از ميان گانتري اسكنر، هنگامي كه تيوپ X-Ray پي در پي اطراف بيمار مي چرخد، حركت مي كند. و يك مسير مارپيچي را از درون بدن بيمار طي مي كند. اين مسير مارپيچي، بدون اين كه بين تصاوير وقفه ايجاد شود پي در پي داده ها را جمع مي كند. به وسيله سي.تي.اسپيرال و توالی سريع تر تصوير، تصاويري با كيفيت بالاتر و پرتوگيري كمتر ايجاد مي شود. سي.تي.اسپيرال، كه سي.تي. چند آشكارساز نیز ناميده مي شود، معمولاً از چهار تا شانزده رديف سيستم تشكيل يافته است. همچنین سي.تي. اسكنرهايي با 24 آشكارساز، هم اكنون وجود دارند. استفاده از 12 رديف سيستم اسكنر، مي تواند 32 تصوير در هر ثانيه به وجود آورد.

در اسكن اسپيرال، فرد بايد نفس خود را نگه دارد كه اجازه مي دهد اسكن كردن از قفسه سینه يا شکم در 10 ثانيه يا كمتر انجام می شود. سرعت تصويربرداري در همه بيماران، به ويژه در سالمندان، كودكان و يا در بيماران بدحال ضروري است.  در افرادي كه اسكن آن ها طول مي كشد تصاوير آن ها معمولاً ناواضح  است. CT چند آشكارساز، كاربردي مشابه با سي.تي.آنژيوگرافي دارد. اما فوايد آن بيشتر است.

در سي.تي.معمولي، ضايعه هاي كوچك، هنگامي كه فاصله اي بين اسكن ها وجود داشته باشد، ممكن است آشكار نشود. زيرا ضايعه ممكن است در فاصله بين اسكن ها گم شود. سرعت اسكن مارپيچي و نگه داشتن نفس، سرعت تشخيص ضايعه را افزايش مي دهد.

CT scan چگونه انجام مي شود؟

تكنولوژيست به روي تخت سي.تي. به بيمار پوزيشن مي دهد و براي ثابت كردن پوزيشن بيمار، ممكن است از بالش استفاده كند. تخت به كندي در درون دستگاه سي.تي. حركت مي كند. بسته به منطقه اي از بدن  بيمار که  آزمايش مي شود، افزايش حركت ممكن است آن قدر كم باشد كه بيمار آن را احساس نكند و يا آن قدر زياد باشد كه بيمار متوجه اين حركت شود، آزمون سي.تي. اغلب به استفاده از مواد حاجب نياز دارد. تا اين كه وضوح بافت مشخص  يا رگ هاي خوني افزايش يابد.

ماده حاجب ممكن است از طريق خوراكي يا تزريق مستقيم به درون سياهرگ ها و يا به صورت تنقيه به بدن وارد شود كه بستگي به منطقه اي دارد كه بيمار آزمايش مي شود. راديولوژيست يا تكنولوژيست ممكن است از بيمار در مورد آلرژي ها و به خصوص حساسيت به داروي خاص سوال كند و يا بيماري هايي مانند ديابت، آسم، بيماري هاي قلبي، مشكلات كليوي يا تيروئيد كه در هر كدام از اين حالات ممكن است خطر واكنش به مواد حاجب و يا مشكلات ديگري كه منجر به خارج ساختن ماده حاجب از بدن بيمار مي شود وجود داشته باشد.

آزمون CT معمولاً حدود 5 تا 30 دقيقه طول مي كشد. هنگامي كه آزمون انجام مي شود بيمار بايد منتظر بماند، تا تصاوير آماده شده و  مشخص شود آيا به تصاوير بيشتري نياز هست يا نه. بيشتر مراكز شكستگي، يك CT scanner در قسمت اورژانس خود دارند.

سي.تي. در تشخيص و درمان بيماري هاي عروقي كه ممكن است باعث سكته، نارسايي كليه و يا حتي مرگ شود نقش بسيار مهمي را ايفا مي كند.

در طي آزمون چه تجربه اي خواهيم داشت؟

CT هيچ دردي ندارد. در سي.تي.اسپیرال، فرد بايد تا زماني كه لازم است دراز بكشد و براي هر آزمون، آمادگي لازم به آن آزمون داشته باشد. ممكن است از شما درخواست شود تا ماده حاجب اوپاک، براي تشخيص بهتر  در مورد معده ، روده كوچك و يا كولون استفاده كنيد.

بعضي از بيماران فكر مي كنند كه طعم ماده حاجب خيلي بد است اما مي توان به آساني آن را تحمل كرد. اگر آزمون از كولون باشد، ماده حاجب از طريق تنقيه وارد كولون مي شود. شما در طي آزمايش احساس پري شكم داريد و ممكن است احساس كنيد كه مايع از بدن شما خارج مي شود، كه هر چه آزمايش سريع تر انجام شود، بيمار راحت تر خواهد بود. براي رگ هاي خوني و كليه ها آزمون رايج تزريق ماده حاجب از طريق سياهرگ ها است. كه بافت نرمال و يا غير نرمال در ارگان هايي شبيه كبد و طحال و ... تشخيص داده مي شود.  بعضي از بيماران گرماي زيادي در بدن خود احساس مي كنند و يا ممكن است كه طعم فلز در پشت دهان خود احساس كنند كه معمولا يك يا دو دقيقه بعد از بين مي رود. بعضي از افراد احساس گزش دارند، اگر انها احساس گزش و يا ورم هاي گوچك بر روي پوستشان داشتند، مي توانند با دارو معالجه شوند. كه مي تواند علت استعمال ماده حاجب خاصی باشد و نياز به درمان فوري دارد. بنابراين اگر شما اين علائم را داشتيد سريعاً تكنولوژيست را با خبر سازيد. البته در مواد حاجب جديد اين تاثيرات زيان آور به حداقل رسيده است. در طي اسكن، شما در اتاق خواهيد ماند البته، تكنولوژيست مي تواند شما را ببيند و صحبت هايتان را بشنود و با شما صحبت كند. براي اطفال، پدر و مادر مي توانند همراه بيمار در اتاق بمانند تا ترس كودك را كاهش دهند، اما استفاده از شيلت سربي، براي جلوگيري از پرتوگيري اين افراد، لازم است.

دوز دریافتی بیمار

هر میزان اشعه می تواند خطرناک باشد درست مانند آلودگی هوا كه هرچه آلاینده‌ها در هوا کمتر باشد برای سلامت بشر بهتر است بنابراین هرقدر اشعه‌ای که می‌گیریم کمتر باشد سالم‌تر خواهیم بود. انسان‌های روی زمین همواره در معرض پرتوها هستند. مهم‌ترین پرتوهایی که ما را مورد تابش قرار می‌دهند پرتوهای کیهانی هستند که از فضا به زمین می‌آیند و به موجودات زنده برخورد می‌کنند. خوشبختانه مکانیسم‌های دفاعی موجود در جو زمین و بدن انسان اثرات این پرتوها را خنثی می‌کند. اثرات احتمالی اشعه ممکن است به صورت سرطان یا اختلالات ژنتیک ظاهر شود. اما میزان اشعه‌ای که در پزشکی استفاده می‌شود در خیلی از موارد به خصوص در سنین بالا اثر سوئی برای فرد ندارد. آنچه ما را نگران می‌کند تاثیر احتمالی اشعه بر ژنتیک و سلول‌های تناسلی (تخمک‌ها و اسپرم‌ها) است. این اشعه ممکن است بر این سلول‌ها تاثیر سوء بگذارد و باعث ایجاد اشکال در نسل انسان شود.

نتايج توسط چه كسي تفسير مي شود؟

راديولوژيستي كه از پزشكي و سي.تي. و ديگر آزمون هاي راديولوژي مطلع است، تصاوير را تفسير مي كند و گزارشات آن را برای پزشك معالج ارسال مي كند. پزشك معالج ، در مورد فردي كه نتايج را به دست مي آورد، اطلاعاتي را در اختيار بيمار خواهد گذاشت. در تكنولوژي جديد، گزارشات تشخيصي و ارجاع تصاوير، از طريق اينترنت امكان پذير مي باشد.

فوايد و خطرات CT چيست؟

مزایا :

* برخلاف روش هاي تصويرگيري ديگر در سي.تي. جزييات بيشتر از بافت هايي مانند ريه ها، استخوان ها، بافت نرم و رگ هاي خوني ديده مي شود.(جزئیات آناتومیکی)

* سي.تي. بدون درد ، تهاجمي و دقيق است.

* آزمون سي.تي. سريع و آسان است و در موارد آسيب ديدگي ها، ضايعات داخلي و خونريزي ها را به سرعت آشكار مي كند تا نجات جان بيمار آسان تر شود.

* سي.تي. نياز به روش هاي تهاجمي مانند جراحي و نمونه برداري را كاهش مي دهد.

* سي.تي. ، نرمال و يا غير نرمال بودن ساختارهاي بدن را تشخيص مي دهد و یک راهنمای دقیق برای رادیوتراپی،بيوپسي و ديگر روش هاي تهاجمي است.

* سي.تي. ، ابزاری ارزشمند براي طيف وسيعي از مشكلات باليني است.

خطرات :

* در سي.تي. نيز مانند X-Ray از پرتو اشعه X  استفاده مي شود ، اما منافع تشخيص آن به مراتب بيشتر از زيان آن است. پرتوهاي موثر در اين آزمون  در حد10msv  است. كه ميانگين دريافت پرتوهاي پراكنده در مدت سه سال است.

*  زنان در صورت احتمال بارداري حتما بايد پزشك يا تكنولوژيست را با خبر سازند.

*  مادران شيرده بايد تا 24 ساعت پس از تزريق ماده حاجب به فرزند خود شير ندهند.

* عكس العمل هاي بدن به مواد حاجب يد دار و واکنش های آلرژيك جدي بسيار نادر است و بخش راديولوژي به داروهاي اورژانس مجهز مي باشد و به اين موارد سريعاً رسيدگي خواهد شد. 

محدوديت هاي CT اسكن چيست؟

بسياري از جزييات بافت هاي نرم در مناطقي مانند زانو و شانه در MRI سريع تر تشخيص داده مي شود. اين آزمون به طور معمول براي زنان باردار انجام نمي شود.